یکی از حقایق غم‌انگیز زندگی این است که اختلالات روانی مانند افسردگی، روز به روز در سنین پایین‌تری افراد را درگیر می‌کنند. کودکان، حتی در سنین پیش از ورود به دبستان، مصون از افسردگی نیستند. امروزه، شواهد نشان می‌دهند که یک تا سه درصد کودکان، پیش از دوران بلوغ، افسردگی را تجربه می‌کنند. افسردگی زودرس بیماری قابل درمانیست و به چند دلیل، این درمان ضرورت دارد. اگر به افسردگی زودرس بی‌توجهی شود، ممکن است در ادامه‌ی زندگی تکرار شود و باعث بروز مشکلات دیگری مانند بزهکاری، سوء استفاده از مواد مخدر و خودکشی گردد. افسردگی در کودکان نیازمند توجه ویژه‌ای است زیرا این بیماری می‌تواند در روند عادی یادگیری و رشد تداخل ایجاد کند و مانعی برای ادامه‌ی تحصیلات و گسترش روابط باشد و روابط خانوادگی را بهم بریزد.
در این مقاله می‌خوانید:
افسردگی در کودکان به چه شکل است؟
آیا افسردگی از والدین به کودک قابل انتقال است؟
چرا کودکان افسرده می‌شوند؟
بهترین روش درمان افسردگی کودکان چیست؟
آیا داروهای ضدافسردگی برای کودکان قابل استفاده‌اند؟
آیا کودکان با افزایش سن از افسردگی رهایی می‌یابند؟
بهترین راه برای کمک به یک کودک افسرده چیست؟
افسردگی در کودکان به چه شکل است؟
یکی از رایج‌ترین علائم افسردگی در کودکان، تحریک‌پذیری است. با این حال ممکن است کودکان علائمی مشابه بزرگسالان داشته باشند: ناراحتی، رخوت، بی‌علاقگی به و دوری از فعالیت‌های مورد علاقه، الگوی نامنظم خواب، احساس بی‌ارزشی یا گناه و رفتارهای خودآسیب‌زا. این علائم در نوجوانان بیشتر دیده می‌شود. دیگر کودکان ممکن است عصبی باشند و پرخاشگری کنند. بیشتر اوقات، والدین نمی‌دانند که فرزندشان افسرده است و کودکان همیشه در مورد احساسات پریشان خود با والدین صحبت نمی‌کنند؛ در حقیقت ممکن است، فرزندان با هدف ناراحت‌نکردن والدینشان به خاطر داشتن فرزندی با بیماری روانی، از بروز چنین اطلاعاتی خودداری کنند.
آیا افسردگی از والدین به کودک قابل انتقال است؟
سابقه‌ی افسردگی خانوداگی (به خصوص در یک والد) می‌تواند به چند طریق کودک را در خطر ابتلا به افسردگی قرار دهد؛ احتمال انتقال ژنتیکی این آسیب‌پذیری وجود دارد، با این حال به اندازه‌ی احتمال عدم دخالت ناشی از افسردگی والدین در رشد عصبی، حس امنیت و حس فردیت فرزندان است. علاوه بر این، ممکن است والدین افسرده ندانسته جهان‌بینی منفی یا برداشت منفی خود را از تجربه‌های زندگی، به فرزندانشان منتقل کنند.
چرا کودکان افسرده می‌شوند؟
از آنجایی که کودکان در بیشتر نیازهای خود به والدینشان وابسته‌اند، منبع مهمی از افسردگی در کودکان، آشوب همیشگی در خانه یا مشکلات متعدد خانوادگی، مانند فقر، سوء استفاده یا تجربه‌های نامساعد قابل توجه در کودکی (ACEs) است که می‌تواند با بازنشانی عکس‌العمل کودکان در برابر استرس، کاری کند که در مواجه با کوچکترین ناراحتی‌ها، افسردگی کودک بازگردد. از دست‌دادن والدین یا سرپرستان یکی دیگر از دلایل افسردگی در کودکان است که مشابه از دست‌دادن روابط مهم در بزرگسالان عمل می‌کند. زورگویی شکلی از سوء استفاده است که می‌تواند در قربانیان باعث بروز افسردگی شود. مشکلات رشدی و یادگیری می‌توانند به شدت بر فهم کودکان از خود تأثیر بگذارند و راه را برای افسردگی باز کنند. عدم اجازه به کودک برای بازی آزادانه نیز یکی دیگر از عوامل افسردگی است و کودکان را از منبع مهمی از شادی منع می‌کند. مشاهده شده است که در میان نوجوانان و به خصوص دختران، شبکه‌های اجتماعی یکی از عوامل تأثیرگذار منفی بر سلامت روان هستند. تعداد فزاینده‌ای از نوجوانان گزارش کرده‌اند که احساس تنهایی می‌کنند؛ در نتیجه زمان بیشتری را صرف ارتباط مجازی می‌کنند و کمتر به ارتباط رو در رو با دوستانشان می‌پردازند.
بهترین روش درمان افسردگی کودکان چیست؟
تشخیص زودهنگام و درمان افسردگی مهم است، زیرا هر قدر افسردگی بیشتر به طول بیانجامد، درمان آن سخت‌تر خواهد بود. اغلب درمان دارویی برای کودکان مبتلا به افسردگی تجویز می‌شود، هرچند میزان تأثیر آن در حال بررسی است و بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که فقط کمی بیشتر از دارونما تأثیر دارند. علاوه بر این، تأثیرات طولانی‌مدت این داروها بر ذهن در حال رشد مشخص نیست. از سوی دیگر، روانشناسی کودکان، به خصوص به همراه والدین، به شکل مستمری اثرات مهم و ماندگاری بر علائم افسردگی در کودکان نشان داده است. شواهد نشان داده‌اند که موثرترین درمان برای کودکان افسرده شامل شکلی از روان‌درمانی، با یا بدون درمان دارویی، می‌شود. هر قدر سن کودکان کمتر باشد، درمانشان همراه با والدین، درمان دوطرفه ، اهمیت بیشتری خواهد داشت. تحقیقات نشان داده است که روان‌درمانی‌ای که به طور خاص بر الگوهای رابطه‌ی کودک و والدینش متمرکز باشد، می‌تواند افسردگی را در کودکان ۳-۷ و همین‌طور در والدینشان، تخفیف دهد. در مورد کودکان بزرگتر، هم روان‌درمانی رفتاری-شناختی (CBT)، که هدف آن تصحیح الگوهای تفکر منفی‌گرایانه‌ای زیربنای افسردگی است، و همین‌طور روان‌درمان میان‌فردی (IPT)، که متمرکز بر روابط کودکان است، تأثیرات روان‌درمانی ماندگار داشته‌اند.
آیا داروهای ضدافسردگی برای کودکان قابل استفاده‌اند؟
مباحث سلامت روان کمی وجود دارند که به اندازه‌ی استفاده‌ی کودکان و شاید تا حدودی نوجوانان از داروهای ضدافسردگی مسبب مباحثه شده باشند. هشدار به نوعی نامفهومی روی داروهای ضدافسردگی وجود دارد که ممکن است این داروها در افراد زیر ۲۵ سال، ریسک افکار و رفتار خودکشی‌گرایانه را افزایش دهند. علاوه بر این، هیچ داروی ضدافسردگی برای استفاده‌ی کودکان زیر ۸ سال تأیید نشده است. با این حال، در بعضی موارد فایده‌ی داروهای ضدافسردگی از خطر آن بیشتر است. داروهای ضدافسردگی زمانی بهترین اثر را دارند که به طور منظم تحت نظر روان‌درمان مصرف شوند و کودک تحت درمان به خوبی تحت نظر والدینش باشد.
آیا کودکان با افزایش سن از افسردگی رهایی می‌یابند؟
بی‌توجهی به افسردگی و انتظار برای درمان خودبخودی آن، به خصوص در مورد کودکان، هرگز سیاست درستی نیست. اگر افسردگی درمان نشود، هر اپیزود آن می‌تواند از چهار تا هشت ماه به طول بیانجامد. این ممکن است اثرات بزرگی بر یادگیری کودک و روابطش با خانواده و همسالانش داشته باشد. علاوه بر این، درمان‌نکردن یا درمان نیمه‌کاره‌ی افسردگی کودکان می‌تواند باعث بازگشت افسردگی در ادامه‌ی زندگی‌شان شود. افسردگی در نوجوانان که ممکن است نسبت به کوچکترها بیشتر مربوط به افزایش حساسیت‌های اجتماعی‌شان باشد، به این شکل است که۵۰ درصد آن‌ها هرگز اپیزود دیگری از افسردگی را تجربه نخواهند کرد.
بهترین راه برای کمک به یک کودک افسرده چیست؟
به دنبال واکنش سریع و تأثیرگذار باشید. هم کیفیت روابط والد-کودک و هم وضعیت محیط خانوادگی اهمیت دارند. اگر بحرانی در محیط خانوادگی وجود دارد سعی بر کنترل و کاهش آن داشته باشید، حتی اگر این به معنای مراجعه به مشاور ازدواج برای والدین باشد، زیرا حمایت مهم است. کاری کنید کودکانتان بدانند که از مشکلات آن‌ها باخبرید و اینکه آن‌ها تنها نیستند و وقتی با شما صحبت می‌کنند، به دقت گوش کنید. والدین می‌توانند با نام‌گذاری احساسات به فهم کودکانشان از آن‌ها کمک کنند و بتوانند بین احساساتی مانند غم و تنهایی تمایز قائل شوند. فهم این که انسان چه احساساتی دارد برای دانستن روش‌های تسکینی ضروری است. همچنین والدین می‌توانند کمک کنند تا کودکان از افکار منفی‌گرایانه‌ی خود آگاه شوند و آن را تشخیص دهند زیرا این افکار می‌توانند باعث آغاز بدتر شدن حال آن‌ها شوند. قدم‌زدن یا دوچرخه‌سواری با کودکان می‌تواند ارزش زیادی داشته باشد: نه تنها با رخوت مقابله می‌کند و باعث تقویت رابطه‌ی کودک و والد می‌شود، بلکه فعالیت بیرون از خانه مفید است و شامل دریافت نور خورشید می‌شود که داروی ضدافسردگی طبیعی است.